Nobel Ödülleri, 1896 yılında hayatını kaybeden kimyager ve mühendis Alfred Nobel’in anısına ve onun vasiyeti üzerine verilmeye başlandı. Adına “Barış” ödülleri verilen İsveçli mucidin neyi icat ettiğini merak edenler için de şaşırtıcı bilgiyi hemen söyleyelim: dinamiti! Alfred Nobel vasiyetnamesinde bir vakıf kurulmasını ve insanlığa hizmet edenlerin ödüllendirilmesini istemiştir.

Nobel Ödülleri 1968 yılına kadar beş ayrı alanda önemli başarı gösteren kişilere verildi. Bunlar; Fizik, Kimya, Fizyoloji veya Tıp, Edebiyat ve Barış. 1968’de listeye eklenen ve ilk kez 1969 yılında verilen ödül ise “Ekonomi” alanı oldu. Nobel’de her ödülün gideceği kişi veya kişiler farklı komiteler tarafından belirlenmekte. Ödüllerin hangi kriterlere göre verildiği ise zaman zaman tartışma konusu olabiliyor.

Nobel kazanan kişiye bir madalya, bir diploma ve zamana göre değişen para ödülü veriliyor. Madalyaların ön ve arka yüzleri verildiği alana göre farklı tasarımlar içerirken davetiyelerin her biri sanat eseri niteliğinde. Farklı sanatçılar tarafından tasarlanan davetiyelerde, ödülün kime, hangi alanda ve neden verildiğini ifade eden kalıp bir cümle yazıyor.

Nobel Ödül Töreni 1901 yılından bu yana her yıl Aralık ayının 10’unda veriliyor. Bu tarih aynı zamanda Alfred Nobel’in ölüm tarihi. İsveç’in başkenti Stockholm’de Konsert Huset yani Konser Evi’nde yapılan görkemli törene büyük bir nizam içinde yapılan ödül takdimleri, konuşmalar ve İsveç Kraliyet Ailesi başta olmak üzere önemli simaların katılımları damga vuruyor.

Şimdiye kadar en çok Nobel verilen ülkelere baktığımızda ilk sıranın ABD’de olduğunu görüyoruz ve bu sıra İngiltere, Almanya, Fransa, İsveç şeklinde devam ediyor. Türkiye ise iki isimle Nobel tarihine adını yazdırdı. 2006 Nobel Edebiyat Ödülü’nü alan Orhan Pamuk ve 2015 Nobel Kimya Ödülü’nü alan Aziz Sancar’dı.

İsimlerin açıklanmasından ödül törenine, yapılan konuşmalardan verilen ziyafete Nobel Ödülleri bütün dünyada ilgi uyandırmayı başarmıştır. Hatta ödüllerini alanlar kadar almayanlarla da ses getirmiştir. Baskılar nedeniyle ödüllerini almayanlar bir yana Jean-Paul Sartre 1964 Edebiyat Ödülü’nü, Lê Ðức Thọ 1973 Barış Ödülü’nü kendi inisiyatifleriyle almayı reddetmişlerdir.

Nobel Ödülü alan ilk kadın kimdi? Peki iki kere Nobel kazanan isim hangisiydi? Bu soruların cevabı tek isimde birleşiyor: Polonyalı bilim insanı Marie Curie. Kendisi, 1903 yılında Fizik Ödülü’nü alarak Nobel alan ilk kadın; 1911 yılında aldığı Kimya Ödülü’yle de iki kez Nobel alan kişi olarak kayıtlara geçti.

Nobel Ödülleriyle ilgili ilginç bilgiler bitmez… Örneğin İngiliz politikacı Winston Churchill’in Nobel Ödülü aldığını kaçımız biliyordu? Ve hangi dalda diye sorsak cevabınız ne olurdu? Şaşırtıcı ama Churchill 1953 yılındaki Edebiyat Ödülü’nü kazanmış. Ödül kendisine, kaleme aldığı anılarında tarihi ve biyografik açıklamalarındaki ustalığı için verilmiş.